W przeszłości autyzm rozpoznawano wyłącznie u osób z ciężkim upośledzeniem. Obecnie uważa się, że zaburzenia autystyczne mogą wystąpić we wczesnej fazie rozwoju (do 3. roku), ale również po okresie prawidłowego rozwoju – tzw. autyzm regresywny. Sygnały ostrzegawcze, np. dotyczące mowy, mogą pojawiać się w różnym wieku.
Objawy alarmujące u przedszkolaków
Mowa
Język jest często nietypowy, ze specyficznym wykorzystaniem słów lub zwrotów, np. pozbawione sensu słowa czy zwracanie się do siebie z użyciem formy „ty”, a do innych osób „ja” (odwracanie zaimków).
Charakterystyczne objawy obejmują również odwleczoną echolalię. Odwleczona echolalia polega na dosłownym powtarzaniu zasłyszanych słów, np. od osoby dorosłej, z telewizji lub radia, po pewnym czasie od momentu pierwotnego ich usłyszenia. Zazwyczaj dzieci nie rozumieją, lub słabo rozumieją znaczenie odwleczonych fraz.
Mowa bywa monotonna o stałej głośności i szybkości, bez odpowiedniej tonacji lub barwy. U innych śpiewna z dziwacznym przedłużaniem sylab.
U niektórych dzieci mowa może mieć charakter stereotypii, tzn. słowa, zdania lub dźwięki powtarzają bez związku z jakimkolwiek kontaktem z innymi ludźmi lub wykonywaną czynnością. Zgoda na coś często jest wyrażana powtórzeniem zadanego pytania, a nie słowem „tak”.
Zabawa
Większość autystyków podczas zabawy cechuje brak kreatywności i wyobraźni, ale pojedyncze próby podejmowania zabawy pozorowanej i naśladowania nie wykluczają rozpoznania ASD.
W zabawie można zaobserwować stereotypowe powtarzanie czynności, np. układanie klocków bez widocznej wyobraźni. Dzieci z autyzmem mogą nie przejawiać zainteresowania zabawkami, którymi chętnie bawią się rówieśnicy. Bywają nadmiernie przywiązane do przedmiotów codziennego użytku. Mogą być czymś zaabsorbowane, poświęcają nieadekwatnie dużo uwagi obiektom (bodźcom) o dużej intensywności, np. błyszczącym przedmiotom, światłom drogowym i intensywnym niefunkcjonalnym aspektom zabawki, takim jak wytwarzane przez nią dźwięki lub wibracje.
Gesty
Zachowania stereotypowe u osób z cięższą postacią choroby obejmują: machanie rękami, pstrykanie palcami, kołysanie się, uderzanie głową oraz kręcenie się wokół własnej osi.
Rutyna stałości
Zmiany otoczenia lub rozkładu dnia często budzą u pacjenta opór, nierzadko wywołując napady złości. Dzieci te chętnie chodzą do przedszkola zawsze tą samą drogą, o tej samej godzinie i chcą rozmawiać zawsze na ten sam temat. Jakakolwiek zmiana wywołuje frustrację. Dotyczy to też godzin posiłków, kąpieli itd.
Problemy
Zaburzenia zachowania mogą dotyczyć: nadruchliwości, agresji (również autoagresji), obnażania się w miejscach publicznych, masturbacji. Problemem może być opóźnione opanowanie nawyków higienicznych. Dziecko nadal się moczy, zanieczyszcza lub załatwia potrzeby fizjologiczne w miejscach do tego nieprzeznaczonych.
Objawy alarmujące u dzieci szkolnych
U niektórych starszych dzieci z ASD obserwowany jest postęp w rozwoju. Potrafią wyróżniać bliskich i okazywać oznaki przywiązania. Nadal jednak utrzymują się trudności w komunikowaniu z innymi. Nadal często cechuje je opór przed zmianami i potrzeba stałości.
Zabawy towarzyskie
Tylko osoby z wyżej funkcjonującym autyzmem poszukują kontaktu z innymi i próbują udzielać się towarzysko, choć w kręgu znajomych uchodzą za osoby dziwaczne. Ograniczona jest także ich umiejętność tzw. zabawy społecznej, czyli przebywania w grupie. Dziecko, jeśli się już bawi, to zwykle w izolacji od rówieśników.
Intelekt
W przeszłości autyzm rozpoznawano wyłącznie u osób z ciężkim upośledzeniem. Szacowano, że kłopoty z nauką (iloraz inteligencji – IQ <70) dotyczyły 70–80% osób z ASD, chociaż w ciągu ostatnich lat, wraz ze wzrostem rozpoznań w grupie dzieci lepiej funkcjonujących, odsetek ten obniżył się do 40–50%. Profil ilorazu jest zwykle nierówny. Umiejętność czytania może nawet wystąpić wcześniej, lecz problem rozumienia tekstu pozostaje. Dzieci potrafią szybko liczyć w pamięci, ale bez zdolności rozpisania działań. U dzieci dobrze funkcjonujących można zauważyć trudności w myśleniu abstrakcyjnym oraz rozumieniu niuansów słownych. Wypowiedzi odbierają bardzo dosłownie, wręcz literalnie.
Niektóre dzieci z ASD wykazują wybitne wybiórcze uzdolnienia w jednej lub kilku dziedzinach, np. obliczeniach czy zapamiętywaniu, a także mogą wykazać się talentem muzycznym lub plastycznym.
Konwersacje
Osoba z ASD zazwyczaj z trudem angażuje się w rozmowy towarzyskie czy rozszerza konwersację z drugą osobą poza obszar własnych zainteresowań. Na temat który ją fascynuje może rozmawiać godzinami i z zapartym tchem.
Nauka
Dzieci mogą czytać, a nawet zapamiętać teksty, tyle że bez zrozumienia. Mają trudności w zastosowaniu tego, czego nauczyły się w innych okolicznościach, trudności w porządkowaniu i przetwarzaniu informacji oraz myśleniu abstrakcyjnym. Mają kłopoty ze skupianiem uwagi, ale mogą nadmiernie koncentrować się na szczegółach lub wybiórczych problemach.
Dieta w autyzmie
Obecnie jakość danych naukowych jest niewystarczająca do zalecania interwencji biomedycznych w leczeniu ASD, np. suplementacji diety czy włączenia diet bezglutenowych i bezkazeinowych, choć można spotkać pojedyncze opisy takiego postępowania. Jest to nadal zagadnienie kontrowersyjne i wymagające dalszych badań. Subiektywne spostrzeżenia rodziców wskazują, że u niektórych dzieci autystycznych diety eliminacyjne przynoszą poprawę w zakresie objawów ze strony przewodu pokarmowego i w zachowaniu dziecka. Inni rodzice mimo stosowania bardzo restrykcyjnej diety nie obserwowali istotnej zmiany zachowania. Można przypuszczać, że problem alergii i nietolerancji pokarmowych dotyczy tylko niektórych dzieci chorych na autyzm, podobnie jak i dzieci bez autyzmu. Należy zawsze pamiętać, że różne zaburzenia zarówno somatyczne, jak i psychiczne mogą współwystępować z autyzmem. Jedna choroba nie wyklucza drugiej, ale może ułatwiać jej zaistnienie, lub nasilenie objawów już współistniejących.
Wykazano, że objawy ze strony przewodu pokarmowego (takie, jak ból brzucha, zaparcie, biegunka) występują u co drugiego dziecka z autyzmem. Objawy te niewątpliwie pogarszają jakość życia dziecka. Dodatkowo, 70% dzieci z objawami ze strony przewodu pokarmowego miewa też problemy ze snem. U tych dzieci częściej też występują zaburzenia emocjonalne i lęk, być może wynikające z braku snu.
Odrębnym zagadnieniem jest występowanie chorób alergicznych u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Choroby alergiczne, oprócz charakterystycznych objawów, mogą wywoływać nerwowość, nadpobudliwość oraz zaburzenia zachowania.
Doznawany ból lub dyskomfort w następstwie współwystępowania innych schorzeń mogą nasilać agresję, a nawet skłonność do samookaleczeń. Bardzo ważne jest więc rozpoznawanie i leczenie wszystkich towarzyszących schorzeń.
Radził Doktor Marek Pleskot, lekarz dzieci, który od od 22 lat prowadzi gabinet pediatryczny. Wie o co pytają rodzice i wie czego zwykle nie zdążą wytłumaczyć inni lekarze.
