Bóle brzucha u dzieci – skąd się biorą i na co zwrócić uwagę?

Dolegliwości mogą być spowodowane przez stany zapalne, choroby zakaźne lub metaboliczne; szczególnej uwagi wymagają ostre bóle brzucha z towarzyszącymi nudnościami, wymiotami, gorączką oraz krwawieniem z przewodu pokarmowego.

Ból czy pobolewanie?

Znacznie częściej występują jednak tylko pobolewania, bez dodatkowych dolegliwości. Nawracający ból brzucha zgłasza nawet 25% dzieci w wieku szkolnym; w ponad 90% przypadków przyczyna pozostaje nieuchwytna. Pediatra rozpoznaje wówczas czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego.

Ból czynnościowy

• Pojawia się okresowo, bez związku z posiłkami i aktywnością, i nie jest na tyle silny, aby obudzić pacjenta ze snu.
• Umiejscowiony jest zwykle w okolicy pępka.
• Ustępuje samoistnie, nie leczony.
• Dziecko rośnie i rozwija się prawidłowo, przeprowadzone badania nie wykazują zmian anatomicznych, biochemicznych, zapalnych czy infekcyjnych, które mogłyby tłumaczyć objawy.
• W XXI wieku w diagnostyce nawracających bólów brzucha najistotniejsze znaczenie ma nadal dokładnie zebrany wywiad i szczegółowe badanie lekarskie.

Pamiętnik bolibrzuszka

Od nastolatków „intymną” część wywiadu lekarz powinien zbierać pod nieobecność ich ojca i matki, u dzieci młodszych natomiast bardzo istotne znaczenie mają obserwacje rodziców. Przydatne jest systematyczne zapisywanie obserwowanych objawów w formie „pamiętnika bolibrzuszka”, który można następnie przedstawić lekarzowi. W tym pamiętniku – ankiecie należy notować daty kolejnych epizodów oraz uwzględnić:

• występowanie w rodzinie chorób przewodu pokarmowego, jak nieswoiste zapalenia jelit, celiakia, polipowatość i inne,
• przewlekłą utrata apetytu, zmęczenie lub inne niepokojące objawy,
• dietę dziecka,
• wiek dziecka, w którym po raz pierwszy pojawiły się nawracające bóle brzucha – czy nie występowały przed czwartym rokiem życia,
• pory dnia, w których bóle występowały, czy budziły ze snu
• sytuacje, w których pojawiały się dolegliwości i czy były związane z określonymi pokarmami,
• lokalizację bólu, czy umiejscowiony jest poza okolicą pępka, a szczególnie w prawym dolnym lub górnym kwadrancie jamy brzusznej,
• czas trwania dolegliwości
• skala nasilenia bólu: + dziecko zgłasza ból, bez widocznych objawów, ++ widać cierpienie, +++ płacze z bólu,
• konieczność podania leków przeciwbólowych i reakcja na nie
• absencja szkolna i zaburzenie codziennej aktywności dziecka,
• znaczne zmniejszenie masy ciała i/lub zahamowanie wzrostu,
• częstotliwość wypróżnień i konsystencja stolca oraz czy występuje biegunka, zaparcia lub też oddawanie stolca w nocy,
• występowanie wymiotów, szczególnie rano przed jedze niem lub bardzo nasilonych bądź żółto zabarwionych,
• gorączka współistniejąca, o niewyjaśnionej przyczynie,
• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• zaburzenia połykania.

Badanie

• Lekarz podczas badania powinien zbadać (obmacać) brzuch dziecka i zwróci uwagę, czy narządy wewnętrzne nie są powiększone i czy nie wyczuwa się tworów patologicznych.
• Sprawdzi reakcje na ucisk i wstrząsanie.
• Wykluczy przepukliny oraz zmiany około odbytnicze, a także stawowe.
• Kompleksowo badając pacjenta, oceni jego rozwój i dojrzewanie płciowe.
• Mając dostarczone przez rodziców informacje, będzie mógł stwierdzić, czy u dziecka nie występują objawy wskazujące na chorobę organiczną.
• W przypadku podejrzeń zleci morfologię, badanie moczu, badania stolca na krew utajoną oraz ewentualne inne badania specjalistyczne.

Lekarz radzi

Swoim pacjentom zalecam zdrową dietę, uregulowany rytm dnia, więcej aktywności fizycznej i dostateczny wypoczynek nocny. Istnieją badania wskazujące, że zwiększona ilość błonnika w diecie oraz probiotyki łagodzą ból brzucha.

Ponieważ w Polsce niewiele dzieci zjada zalecaną ilość warzyw i owoców – modyfikacja diety wydaje się rozważnym działaniem. Ważne, żeby dzieci zjadały posiłki we właściwych porach, koncentrując się na jedzeniu, a nie na oglądaniu telewizji. Własne obserwacje potwierdzają korzystny wpływ intensywnego wysiłku fizycznego na ogólną kondycję psychofizyczną i zmniejszenie dolegliwości. Wiadomo, że właściwe zarządzanie czasem pozwoli uniknąć niepowodzeń, stresów, a także pozostawi odpowiednią liczbę godzin na nocny odpoczynek.